حقوق بین الملل دریاها با نگاهی به مسائل ایران

حقوق بین الملل دریاها با نگاهی به مسائل ایران

                    نگاهی بومی در تحلیل و آموزش مسائل حقوقی بین­ المللی

امروزه اهمیت دریاها در ابعاد مختلف حیات بشری بر کسی پوشیده نیست. بیش از 90 درصد حمل و نقل بین‌المللی از طریق دریاها انجام می­شود و سایر روش‌های حمل و نقل زمینی، هوایی و ریلی تنها 10 درصد این حمل و نقل را تشکیل می‌دهند. اقتصاد برخی کشورها و حداقل مردمان ساحل‌نشین برخی از کشورها، تا حد زیادی به بهره‌ برداری از منابع دریایی وابسته است. بخش قابل‌ توجهی از منابع هیدروکربنی و معدنی در مناطق فلات قاره و بستر دریاها واقع است. در زمینه تولید انرژی‌ های نو نیز مدت‌هاست که تلاش‌ هایی در جریان است تا از قدرت امواج برای تولید انرژی استفاده شود. در زمینه نظامی نیز از دیرباز قدرت دریایی یکی از عوامل مهم قدرت ملی بوده است. از دیرباز قدرت‌های جهانی سعی کرده‌اند با ایجاد یک نیروی دریایی قوی، امور نظامی و اقتصادی جهان را به تسلط خویش درآورند. وحتی می‌توان گفت  صعود و افول قدرت آن‌ها در سطح جهانی با سیادت دریایی آن‌ ها ملازمه داشت.

 کشور ما  نیز با داشتن بیش از دو  هزار کیلومتر مرز آبی در جنوب و  قریب به هزار کیلومتر مرز آبی در شمال و باتوجه به ارتباط این آب‌ها با آب‌های آزاد و قرار گرفتن کشور بر سر مسیر کرویدورهای ترانزیتی شمال- جنوب  نیز باید به این صورت‌های مختلف استفاده از دریاها توجه کند. منابع آبزیان واقع در دریاها و اقیانوس‌ها می‌تواند بخشی از نیاز روزافزون کشور به منابع غذایی را تأمین کند. توسعه صنایع دریایی و کشتیرانی می‌تواند در ایجاد اشتغال برای نیروی کار و رونق اقتصادی مؤثر باشد. همچنین وجود یک نیروی دریایی قوی می‌تواند در موارد مورد نیاز به تضمین سایر استفاده‌های مجاز از دریاها و تأمین منافع ملی ایران کمک کند . به همین ترتیب، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی که وظیفه تربیت نیروهای کاردان و متخصص در این حوزه را دارند  باید مسائل حقوقی مربوط به فعالیت در عرصه دریاها را در تعلیمات خود بگنجانند و یقیناً ابزار این تعلیم، متون آموزشی مفید و مناسب است.

علی­رغم موارد فوق، به نظر می­رسد مباحثحقوق بین­الملل دریاها آن گونه که در خورد شأن کشورمان است در جوامع آکادمیک مورد توجه قرار نگرفته است. حقوق دریاها صرفاً به طور تئوریک و به شکل انتزاعی و توسط متون درسی قدیمی که عاری ازتحولات و رویه قضایی نوین هستند تدریس می­ شود. برخی از دانشجویان بعضاً از خشکی مباحث و غیر قابل فهم بودن مباحث شکوهمی­کنند و برخی دیگر بخاطر اینکه چرا حقوق دریاها از دریچه روابط حقوقی ایران با سایر کشورها به خصوص کشورهای خلیج فارس بررسی نمی­شود، اظهار نارضایتی می­کنند. دکتر علیرضا ابراهیم­ گل عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران و آقای حسن خسروشاهی دانشجوی دکتری حقوق بین­ الملل همان دانشگاه در این کتاب سعی کرده­اند که این قبیل مشکلات و کاستی­ها را پاسخ گویند. اسکلت ابتدایی این کار را مطالبی تشکیل می­دهد که آقای مالکم ان. شاو در بخش حقوق دریاهای کتاب حقوق بین­الملل خود آورده است. اختصار مباحث و تحت­پوشش قرار نگرفتن برخی از مهم­ترین موضوعات حقوق دریاها، فقدان هر گونه نقشه و جدولی که فهم مطالب را تسهیل کند و نیاز به تطبیق قواعد حقوق دریاها با موضوعات داخلی، نامبردگان را بر آن داشت که با تحقیق و پژوهش­های مفصل و زمان­بر، متن خام ترجمه شده (حدود هشتاد صفحه) رابه یک متن درسی نیمه مفصل که در نوع خود بی­ نظیر است تبدیل نمایند.

مهمترین کارهای انجام شده توسط محققین در کتاب حاضر عبارت است از:

1. اضافه کردن مسائل ایران در زمینه حقوق دریاها در متن اصلی، پانویس­ها و ضمائم کتاب به اقتضای مورد؛
2. مراجعه به کتب و مقالات انگلیسی و فارسی متعدد (حدوداً صد عنوان) به جهت تکمیل و تنقیح بیشتر مطالب کتاب؛
3. جستجو در آراء قضایی و داوری تا سال 2015 و بهره­ گرفتن از آن­ها برای تکمیل مباحث کتاب؛
4. اضافه کردن نقشه­های معتبر و جامع (بیش از 85 نقشه) مربوط به مناطق دریایی از جمله مناطق دریایی ایران و سایر کشورها، مناطق جغرافیایی، مرزهای ترسیم شده توسط مراجع قضایی بین­ المللی و غیره؛ و
5. درج جداول مختلف راهنما و قوانین و مقررات و موافقتنامه­ های تحدید حدود دریایی با دولت­های همسایه.