تفسیر معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (ان.پی.تی)

تفسیر معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (ان.پی.تی)

   معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان.پی.تی) محصول معامله و بده‌بستانی میان دو دسته از دولت‌ها بود. دولت‌های دارای سلاح‌های هسته‌ای و دولت‌هایی که فاقد این سلاح‌ها بودند. دولت‌های دسته نخست دولت‌هایی بودند که تا پیش از اول ژانویه 1967 به سلاح هسته‌ای دست یافته بودند. دولت‌های دسته دوم که تا آن تاریخ، چنین توانایی نداشتند متعهد شدند که از پیگیری دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای صرف‌نظر کنند مشروط بر آن که اولا دولت‌های دسته نخست آن‌ها را در بهره‌مندی از انرژی هسته‌ای برای اهداف صلح‌آمیز مساعدت و ثانیا فورا مذاکراتی را با حسن نیت برای نیل به یک توافق کلی جهت خلع سلاح هسته‌ای آغاز کنند. این تعهدات، نشان می‌دهد که معاهده ان.پی.تی بر سه رکن «خلع سلاح، منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای» مبتنی است. با وجود این، مناقشات حقوقی و سیاسی بسیاری درباره این معاهده شکل گرفته است. در واقع  مساله اساسی این است که آیا این سه رکن، دارای اهمیتی برابر و یکسان با یکدیگر هستند و یا آن که در میان‌شان نوعی تقدم و ترتب وجود دارد؟ مثلا آیا استفاده صلح آمیز منوط به تحقق رکن دیگر یعنی منع گسترش است؟ پاسخ به این سوال بر عهده علم تفسیر قواعد حقوقی و مقررات تفسیر در حقوق معاهدات است.

دانیل اچ جوینر، استاد دانشگاه آلاباما در آمریکا و صاحب تالیفات متعدد در حوزه مسائل کنترل تسلیحات و خلع سلاح، در کتاب حاضر تلاش کرده است با کمک گرفتن از قواعد تفسیر معاهدات به شرح مذکور در کنوانسیون 1969 وین حقوق معاهدات به سوال فوق پاسخ گوید. او در ابتدا به سابقه انعقاد معاهده منع گسترش پرداخته و پس از آن با استفاده از عناصر موجود در مواد 31 و 32 کنوانسیون 1969، یعنی سیاق، هدف و موضوع معاهده، کارهای مقدماتی و رویه‌های بعدی دولت‌های عضو معاهده به این نتیجه می‌رسد که از نظر حقوقی هیچ یک از ارکان معاهده منع گسترش بر دو رکن دیگر تقدم و اولویتی ندارد و هر سه با یکدیگر برابرند. حصول به چنین تفسیر جامعی از سوی پروفسور جوینر، ماحصل سال‌ها مطالعه و فعالیت در زمینه خلع سلاح و رژیم حقوقی حاکم بر سلاح‌های کشتار جمعی است. بی دلیل نیست که «پروفسور محمد شاکر» حقوقدان برجسته مصری که سال‌ها در زمینه رژیم حقوقی حاکم بر انرژی هسته‌ای فعالیت کرده و آثار قلمی او در این خصوص شهرتی جهانی دارند در وصف این کتاب گفته است: خواندن این کتاب برای هرکس که علاقمند به مسائل منع گسترش [سلاح هسته‌ای] است از نان شب هم واجب‌تر است.