مبنا و منشا نظام بین الملل حقوق بشر و نظام حقوق بشر اسلامی (سازگاری یا تعارض)

مبنا و منشا نظام بین الملل حقوق بشر و نظام حقوق بشر اسلامی (سازگاری یا تعارض)

چکیده :مبنا و منشا نظام بین المللی حقوق بشر و نظام حقوق بشر اسلامی(سازگاری یا تعارض)

بی­شک قرن بیستم، نقطه اوج مدرنیسم و فصل ارائه محصولات آن پس از 500 سال تحول­خواهی و نوزایی بود. حقوق بشر بین المللی عصاره و شالوده تحولات فکری و اجتماعی انسان مدرن بود که ناخواسته علما، روشنفکران و حاکمان جوامع اسلامی را به تحدی طلبید. و حاصل آن اسناد حقوق بشر اسلامی شد که به گونه­ای متفاوت به حقوق بشر می­پرداخت. در این کتاب بر آن شدیم تا پا را فرا تر از اسناد حقوق بشری گذاشته و نظامهای حقوق بشر بین­المللی (مدرن) و اسلامی را از حیث مبانی، اصول و ریشه­های متعارض بررسی کنیم. در این خصوص سوالاتی اساسی برای ما مطرح بود از جمله اینکه: آیا تفاوت نظامهای حقوقی مذکور صرفا مربوط به اسناد است یا اینکه دو مکتب فکری و فلسفی متعارض در قالب این اسناد جلوه­گر شده­اند؟ هر یک از نظامهای حقوق بشری ریشه در کدام مکتب یا فلسفه حقوق بشری دارند؟ بنیانهای متعارض نظامهای حقوقی مزبور حول حوش چه مضامینی شکل گرفته است؟ و کدام تحولات اجتماعی  و یا اندیشه­ها و نظریه­های علمی در شکل گیری نظامهای حقوق بشری اسلامی و مدرن تاثیر گذار بوده است؟ در پاسخ به سوالات فوق به طور اجمال می­توان گفت: به نظر می­رسد که ما با دو جهانبینی و فلسفه الهی (در حقوق بشر اسلامی) و اومانیستی(حقوق بشر مدرن) روبرو هستیم. همچنین حقوق بشر مدرن از مکتب پوزیتیویستی و نظریه­های قراردادی و حقوق طبیعی جدید تاثیر پذیرفته است و این در حالی است که حقوق بشر اسلامی از حیث معرفت­شناسی با تکثر آراء فلاسفه مسلمان روبرو است اما در منشا و غایت الهی آن جملگی علماء، فقها و فلاسفه اسلامی متفق­القولند. مبانی و بنیانهای متعارض دو نظام حقوق بشری نیز بر پایه مضامینی مانند رابطه اخلاق و حقوق بشر، ارتباط دین و سیاست، تاثیر و تاثر فرد و جمع، درهم تنیدگی حق و تکلیف، تقدم و تاخر عدالت، حقوق و آزادی،...شکل گرفته است. در نهایت در باب ریشه­های اجتماعی و علمی حقوق بشر مدرن باید گفت رنسانس، رفرم مذهبی، تحولات سیاسی انگلستان(قرن هفدهم) و اندیشه­هایی مانند قرارداد اجتماعی، لیبرالیسم سیاسی و فلسفی، داروینیسم اجتماعی، تجربه­گرایی و تکثرگرایی و...در شکل گیری آن موثر بوده است. حقوق بشر اسلامی همچنان تحت تاثیر منابع مشترک فقهی اهل سنت و مذهب شیعه یعنی قرآن و سنت بوده و مکاتب و نحله­های اخباری­گری و اصولی گری، ترکیب حکمت یونانی با عقاید اسلامی در قرن چهارم هجری و حکمت متعالیه از منظر فکری و نظری و همچنین بنیاد گرایی اسلامی بعنوان یک تحول سیاسی عظیم بر تحکیم و قوام اعتقادات اسلامی و بازگشت به منابع یاد شده در قرن بیستم موثر واقع شده است. 

   در رابطه با مقایسه اصول و مبانی پذیرفته شده از سوی دو نظام حقوق بشری اسلامی و بین المللی باید اذعان کرد این کتاب بیشتر بوجوه افتراقی بین دو مکتب حقوق بشری اومانیستی – لیبرالیستی از یکسو و اسلامی از سوی دیگر می پردازد . بدیهی است که اگر با تکیه بر شباهت بین مواد بکار رفته در اسناد این دو نظام حقوق بشری نگریسته شود قطعا شباهتها و اشتراکات زیادی نیز به چشم می خورد . اما زاویه دید این پژوهش به گونه ای است که بیشتر، اختلافات و تعارضات نظری دو نظام حقوق بشری اسلامی و بین المللی را مد نظر داشته است                             

این کتاب در قالب چهار فصل سامان دهی  شده است. در فصل اول مفاهیم و مبانی نظری مانند ( حق، بشر ، ماهیت حق و ...) و تاریخچه حقوق بشر مطرح شده است. فصل دوم به فلسفه حقوق بشر و نسبت سنجی حقوق بشر اسلامی و بین­المللی( مدرن)  با مکاتب و نظریه­های فلسفه حقوق بشر اختصاص یافته است. در فصل سوم ریشه­های فکری، علمی، فرهنگی و سیاسی و تاریخی اجتماعی حقوق بشر مدرن و اسلامی،مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.سپس برخی زمینه­های تعارض حقوق بشر اسلامی و مدرن مانند روابط حقوقی، فردگرایی و جمع­گرایی در حقوق بشر، رابطه عدالت، آزادی و حقوق بشر، ارتباط دین و سیاست، و حقوق بشر و دموکراسی در فصل چهارم به بحث گذاشته شده، تا بنیانهای متعارض در حقوق بشر اسلامی و بین­المللی آشکار گردد.