اخلاق بندگی
- ویژگی ها
- نویسنده: دکتر حسن ره پیک
- قطع: رقعی
- نوبت چاپ: دوم
- تعداد صفحات: 152
اخلاق بندگی
سلوک انسان در مسیر کمال همواره مورد توجه اهل حقیقت بودهاند است. انبیاء و اولیای الهی که خود سالک طریق و واصل به حقیقت بودهاند دغدغه اصلی خود را هدایت انسانها قرار دارند و همّ خود را به سمت دستگیری و نجات نفوس بشری نشانه گرفتند.
به برکت انفاس پاک و مقدس ایشان غنچههایی شکفته شد که با واسطه و بیواسطه با بهرهگیری از آن تعلیم دیدگان، دیگران را از بوی خوش خود استفادهها رساندند و آنها را نیز مست و سرخوش از شراب حقیقت ساختند. عبودیت که مرکز ثقل و قطب این سلوک روحانی است در آیات و روایات دینی به شدت مورد توجه قرار گرفته است.
از میان این مجموعه نفیس، بابی از کتاب شریف «مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة» منسوب به تعلیمات امام ششم علیه السلام در توضیح عبودیت برگزیده شد تا در حدّ وسع به توضیح این مجمل از طریق دیگر بیانات اولیای الهی پرداخته شود و طالبان سیر در مسیر حقیقت را خشنود سازد. عبارات این قسمت از مصباح الشریعه همچون بسیاری از قسمتهای آن آنقدر محفوف و مؤیَّد به دیگر ادله چون آیات و روایات است که نباید در مسایل علمی و دستورات عملی آن تشکیک نمود.
در واقع، این متن موجز یک دورة فشرده توحید علمی و نظری و اخلاق و سلوک و دستورات عملی است که در عین اختصار، اصول این دو پایه را با صلابتی توأم با لطافت بیان داشته است. عبودیت یا بندگی، محور اصلی و مرکز ثقل حرکت علمی و عملی انسان است. عبودیت، منشاء ولایت انسان کامل است و از رهگذر آن، کمال او حاصل می گردد. بندگی، جز با ترک نفس و شهوات به دست نمیآید و وجود هر یک نافی دیگری است. در این سلوک، درک و شناخت نیاز؛ یعنی، افتقار، تنها طریقی است که به سلامت منتهی میشود. این شجرة طیبه، شاخههای زیادی دارد که هر یک به اصل خود رجوع می کند. این شجره از چهار جهت با غیر خود تماس دارد. این تماس از طریق فروع و شاخههای اصول ایجاد می شود. یکی از اصول این شجره با خداوند تعامل دارد و معامله خود را با شاخههای ادای حق، حفظ حدّ، شکر، رضا، صبر، احترام و شوق انجام می دهد. اصل دیگر، رو به سوی نفس انسان دارد که فروع آن، تلاش، خوف، تحمل اذیت، ریاضت، طلب صدق و اخلاص، خروج از حب نفس و ربط به فقر است. سمت اصل دیگر به سوی خلق است و حلم، عفو، تواضع، سخاء، شفقت، نصح، و عدل و انصاف از آن منشعب میشود و آخرین اصل که در دل دنیا میرود در ارتباط خود، رضای به کم، ایثار، ترک طلب مفقود، بغض زیادهخواهی، زهد، شناخت آفات دنیا و ترک شهوات و ریاست را شامل میشود. تمام این شاخهها و فروع از یک آبشخور آب حیات نوش میکنند و به اقتضای طبیعت خود شکلی میگیرند «و فی الارض قطع متجاورات و جنّات من اعناب و زرع و نخیل صنوان و غیر صنوان یسقی بماء واحد». بوی خوش عبودیت در تمام این فضا به مشام میرسد و کثرات ظاهری را به وحدت و بساطت توحید محض برمیگرداند. هر یک از کلمات و عبارات متن، چهره و نماینده، آیات و روایات زیادی است که در حدّ ممکن، متراکم و فشرده شده است. در توضیح متن نیز تلاش شده است ایجاز رعایت شود و آیات و روایات در حدّ لزوم با بیاناتی مختصر در یکدیگر تنیده گردد. لذا لازم است به عبارات و کلمات آیات، روایات و توضیحات ارائه شده با دقت توجه شود تا مقصود اصلی از متن روشن شود.
این شرح در بیش از یک دهه گذشته نوشته شد و نگارنده در انتشار آن از جهات گوناگون تردید داشت پس از گذشت سالیان طولانی، به امید آنکه خوانندگان به آنچه گفته شد (ماقیل) توجه میکنند و نه آن که گفت (من قال)، تصمیم به چاپ و انتشار آن گرفتم تا بلکه از رهگذر آن توجه، سهمی نیز نصیب ما گردد.